Brieven over muren heen

- een HVO-project over vrijheid en verantwoordelijkheid -

In het schrijfproject met gedetineerden ontmoeten kinderen en volwassenen elkaar. Niet in een klas of gevangenis, maar in brieven vol eerlijkheid, vragen en nieuwsgierigheid.

Het project werd geïnitieerd door HVO-docenten Jos de Wit en Evelien Geerdink, vanuit een helder doel: kinderen bewust maken van keuzes, grenzen en verantwoordelijkheid.
Want het pad van klein crimineel gedrag naar zwaardere criminaliteit kan soms verrassend kort zijn. Daarom begint preventie al op de basisschool, met een open gesprek.

“Heb jij wel eens een snoepje bij de Jamin gepakt?”
Zo’n eenvoudige vraag zet kinderen aan het denken.
Hebben ze dat wel eens gedaan? Mag dat als het zoiets kleins is? Is dat stelen? Hoe is dat voor de winkelier?
Langzaam ontdekken ze dat morele vragen zelden zwart-wit zijn.

De kracht van een brief

Daarna schrijven de kinderen een handgeschreven brief aan iemand die vastzit.
Hun toon is open, vriendelijk en zonder oordeel. Ze nodigen de ander uit om te antwoorden, maar laten ook ruimte om dat niet te doen. Juist die vrijheid zorgt ervoor dat gedetineerden zich durven open te stellen.

De reacties zijn vaak persoonlijk en oprecht:

• “Let op met wie je omgaat op de middelbare school.”
• “Stap niet in die valkuil!”
• “Ik ben zelfs vader geworden in de gevangenis.”

Zo ontdekken kinderen dat achter elk verhaal een mens schuilgaat, met fouten, spijt, hoop en dromen.
Ze leren over rechten, regels en wat vrijheid eigenlijk betekent. Ze groeien in inlevingsvermogen en moreel besef.

Leren door je open te stellen

Gedetineerde Bert (niet zijn echte naam) vertelt:

“Ik vond het tof om mee te doen,” vertelt hij. “Het leidt af en de kinderen stelden zulke leuke vragen. Die waren opvallend verrassend en nieuwsgierig. Of ik mijn verjaardag vier, hoe het eten is. Ze vroegen ook of we de hele dag met boeien om moeten lopen. Bovendien waren ze benieuwd naar hoe een cel eruitziet en of je vaak bezoek mag ontvangen. En natuurlijk kwam de onvermijdelijke vraag: "Wat heb ik gedaan waardoor ik in de gevangenis zit?"

“Het allerleukste vond ik de laatste bedankbrief van de kinderen. Veel volwassenen reageren negatief of veroordelend op mensen die gevangen zitten. De kinderen niet. Ze schreven dat ze hoopten dat ik op de goede weg zou blijven, hartverwarmend!”

“Zijn de bewakers aardig?”

De kinderen werken in duo’s of kleine groepjes en ontdekken met de HVO docent hoe ze respectvol vragen stellen. Hiermee geven we een waardevolle les over luisteren, empathie en de kracht van woorden.
Wanneer de brieven terugkomen, lezen ze de antwoorden, schrijven een bedankbrief en illustreren hun brieven met tekeningen. Soms stuurt de gedetineerde ook een tekening, dan zijn de kinderen blij verrast!
Zo ontstaat een echte briefwisseling over muren heen, waarin verbeelding en werkelijkheid elkaar raken.

Begeleiding en zorgvuldigheid

Het project is volledig vrijwillig: kinderen mogen zelf kiezen of ze willen meedoen.
Wie liever niet schrijft, krijgt een alternatieve opdracht over amnestie.
Ouders worden vooraf geïnformeerd en kunnen vragen stellen of bezwaar maken.
Alle correspondentie blijft anoniem en wordt zorgvuldig gecontroleerd om privacy te beschermen.

De lessen worden vaak ingebed in een groter thema, zoals vrijheid of mensenrechten.
Humanistisch geestelijk verzorgers uit de gevangenis werken mee en begeleiden het proces samen met de HVO-docenten.

Een blijvende indruk

Voor groep 8-leerlingen is dit vaak een bijzondere afsluiting van hun HVO-lessen:
een tastbare herinnering aan wat het betekent om mens te zijn.
Ze krijgen hun eigen set brieven, antwoorden en bedankbrieven mee naar huis. Als bewijs dat openheid en nieuwsgierigheid écht het verschil kunnen maken.

📺 Tussen de Regels

De documentaire Tussen de Regels van Laura Bokhoven (VPRO) laat precies zien wat deze HVO-lessen zo bijzonder maakt.
Samen met hun HVO-docent Dennis Wever onderzoeken leerlingen het grijze gebied tussen goed en fout, schuld en vergeving, vooroordeel en werkelijkheid.

• “Moet je medelijden hebben met iemand die anderen pijn heeft gedaan?”
• “Wanneer is iemand genoeg gestraft?”
• “Wat zou jij doen als je de hele dag opgesloten zat?”

De film laat zien hoe verbeelding, vragen en dialoog een brug kunnen slaan tussen werelden die ver uit elkaar lijken te liggen - precies wat Humanistisch Vormingsonderwijs beoogt: leren door te luisteren, te denken en te voelen.

>Bekijk de documentaire bij npodoc>